شرایط زمان و مکان، موجب دگرگونی‌های بسیاری در جهان است؛ اما نقش زمان و مکان در فرایند اجتهاد در نزد امامیه چیست؟ پاسخ به این پرسش، بر اساس چارچوب نظری اعتدال به نقش زمان و مکان در اجتهاد، نزد امامیه با روش توصیفی _ تحلیلی، بسیاری از احکام کلی فرازمانی و مکانی بوده، ثابت می‌باشد. برخی احکام جزئی در زمان‌ها و مکان‌های مختلف مُتغیِّر است که در جهت حفظ همان ثابتات تغییر می‌یابد. این تغییرات را می‌توان در دو مقام بیان نمود: 1. مقام چیستی موضوع که مقدمه استنباط حکم است. فقیه قبل از استنباط حکم، به‌شناخت موضوع از لسان ادله و همچنین به‌شناخت موضوع خارجی زمان استنباط می‌پردازد. 2. مقام تطبیق موضوع کلی به مصداق خارجی آن‌که در بسیاری از موارد این تطبیق همانند امور سیاسی و قضائی نیز وظیفه فقیه حاکم شرع است. در حقیقت، احکامْ فرازمانی و مکانی‌اند و آنچه در ظرف زمان و مکان تغییر می‌کند، موضوعات خارجی است.
)