دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه تهران
چکیده
از آن‌جا که دین مقدس اسلام دین عقلانیت است؛ همواره پیروان خود را از اتباع از ظن وگمان برحذر داشته و تنها قطع و یقین را ارزشمند می‌شمارد. اما از آن‌جا که برای استنباط احکام شرعی منابع قطعی محدود می‌باشند شارع مقدس برای برخی از ظنون اعتبار قائل شده است که اصطلاحاً به این ظنون خاص، اماره گویند. اما دایره عمل به این امارات، زمان انفتاح باب علم (دسترسی به یقین) را نیز شامل می‌شود. در مقام استدلال و توجیهِ این مطلب اصولیون به سه دلیل تمسک جسته‌اند. برخی قائل به تصویب شده‌اند و برخی قائل به مصلحت تسهیل گردیده‌اند ولی شیخ انصاری قائل به مصلحت سلوکیه است؛ یعنی وقتی از اماره‌ای تبعیت می‌کنیم اگر خلاف واقع باشد مصلحت واقع فوت می‌شود و مصلحتی در مؤدای اماره ایجاد نمی‌شود (برخلاف قول به تصویب) اما سلوک اماره مصلحتی دارد که جابر آن مصلحت فوت شده است. در زمینه این نظریه اشکالات زیادی وجود دارد. ولی مهمترین اشکال، آن است که در عالم واقع فرقی بین سلوک اماره و عمل به مؤدای آن نیست؛ پس وجود مصلحت در سلوک اماره یعنی وجود مصلحت در مؤدای آن و این همان قول به تصویب است. اما در پاسخ باید توجه داشت که سلوک و اطاعت از اماره امری است قلبی که با عمل به مؤدای اماره که امری جوارحی است متفاوت می‌باشد. پس می‌توان از نظریه مصلحت سلوکیه دفاع نمود.
)