علم فقه متصدی اداره زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها می‌باشد. برای تحقق این امر یکی از مهم‌ترین شاخصه‌هایی که توجه بدان ضروری است آثار اجتماعی فتاوای فقیه در جامعه است، زیرا نمی‌توان گفت فقه زندگی انسان در جامعه را اداره میکند ولی توجهی به آثار احکام در جامعه ندارد. متأسفانه باگذشت زمان طولانی از تولد علم فقه به این مسئله به شکل مستقل پرداخته نشده و حدود آن نیز مشخص نمی‌باشد. در جستار حاضر تلاش شده است با شیوه‌ی توصیفی-تحلیلی به بررسی فتاوای فقهای شیعه پرداخته و حکم فقهی توجه به آثار اجتماعی فتوا مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد. در پایان این نتیجه به‌دست‌آمده است که توجه به آثار اجتماعی فتوا بر مجتهد لازم است، بنابراین؛ فقیه در مقام فتوا باید به این نکات توجه داشته باشد که فتوای وی نباید منجر به اختلال نظام یا ظلم و ضرر به دیگران شود و همچنین باید به رعایت تقیه و عدالت نیز توجه نماید.
)